Mang đậm tinh thần thủ công truyền thống Nhật Bản, nghệ thuật trang trí đồ sơn mài đã làm bao thế hệ say đắm bởi sự tinh xảo, thanh lịch mà chúng mang lại.
Kỹ thuật rắc bột vàng, bạc Maki-e lộng lẫy
Khi nghệ thuật và bàn tay khéo léo hòa quyện, những tác phẩm lộng lẫy, mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống ra đời. Và Maki-e (蒔絵), một trong những kỹ thuật trang trí sơn mài tinh xảo và cao quý bậc nhất của Nhật Bản, chính là phương pháp tạo nên sự đẹp đẽ ấy.
Trang trí đồ sơn mài.
Nghệ nhân Maki-e sử dụng bột vàng, bạc hoặc kim loại quý rắc lên bề mặt sơn Urushi còn ướt, rồi dùng bút lông tinh tế điều chỉnh, tạo nên những họa tiết mềm mại, sống động như hoa cỏ, chim muông, phong cảnh hay những bức tranh trừu tượng giàu ý nghĩa. Khi lớp sơn khô, những hoa văn ấy sáng bừng lên trong ánh sáng, phản chiếu vẻ đẹp sang trọng và huyền bí.
Trang trí đồ sơn mài.
Maki-e không chỉ là một kỹ thuật trang trí, mà còn là sự thể hiện của đẳng cấp và sự tao nhã. Trong quá khứ, chỉ những tầng lớp samurai, quý tộc và hoàng gia mới có thể sở hữu những hộp sơn mài, hộp đựng thuốc (inrō), đũa, bát hay vỏ kiếm được trang trí bằng Maki-e.
Chinkin đầy công phu và sang trọng
Chinkin (沈金) là một kỹ thuật trang trí sơn mài cao quý của Nhật Bản, thường được dùng để trang trí hộp đựng kinh thư, kiếm đạo cụ, hộp thuốc inrō hay bát đũa sơn mài dành cho giới samurai và quý tộc thời phong kiến.
Trang trí đồ sơn mài.
Các nghệ nhân thực hiện Chinkin bằng cách khắc họa những hoa văn tinh xảo lên bề mặt sơn Urushi cứng cáp, rồi lấp đầy bằng vàng hoặc bạc để tạo nên vẻ đẹp huyền bí và sang trọng. Mỗi đường khắc đều được thực hiện với sự chính xác tuyệt đối, thể hiện sự kiên nhẫn và tay nghề bậc thầy của nghệ nhân. Khi vàng hoặc bạc được cẩn vào những rãnh khắc ấy, ánh sáng phản chiếu lên bề mặt sơn mài trở nên lung linh, tạo nên một chiều sâu huyền diệu, vừa trầm lắng vừa rực rỡ.
Trang trí đồ sơn mài.
Do đó, nghệ thuật Chinkin thể hiện sự kết tinh hài hòa của truyền thống và tinh thần Nhật Bản. Những hoa văn trang nhã, từ cành tùng vững chãi, cánh hạc thanh tao đến sóng nước uyển chuyển, đều mang ý nghĩa tốt lành, biểu trưng cho sự trường tồn, cao quý.
Nghệ thuật khảm xà cừ Raden truyền thống
Nghệ thuật khảm xà cừ và ngọc trai lên bề mặt sơn mài có tên gọi là Raden (螺鈿), tạo nên những họa tiết lấp lánh, phản chiếu ánh sáng huyền ảo như một bầu trời đầy sao trên nền sơn đen sâu thẳm. Đây là kỹ thuật trang trí đòi hỏi sự tinh tế, kiên nhẫn và tay nghề điêu luyện, nơi nghệ nhân chọn lọc những mảnh vỏ trai, vỏ bào ngư hoặc ngọc trai óng ánh, rồi tỉ mỉ cắt gọt thành những hình dáng mong muốn.
Trang trí đồ sơn mài.
Sau khi tạo hình, từng mảnh xà cừ được đặt lên bề mặt sơn Urushi đã được đánh nhẵn, rồi nhẹ nhàng ấn xuống để kết dính hoàn hảo. Một số nghệ nhân còn khắc chìm bề mặt, tạo nên độ sâu cho từng đường nét, giúp hoa văn trở nên sống động hơn. Cuối cùng, lớp sơn trong suốt được phủ lên, mài nhẵn từng lớp để bề mặt trở nên liền mạch, bóng mượt như mặt nước phản chiếu ánh trăng.
Trang trí đồ sơn mài.
Vẻ đẹp của Raden là sự kết hợp giữa ánh sáng lung linh và chiều sâu bí ẩn, mang đến cảm giác thanh nhã và cao quý. Từ những chiếc hộp inrō, đũa, bát sơn mài đến những bức bình phong tráng lệ, Raden thể hiện sự tinh tế của nghệ thuật Nhật Bản, khi cái đẹp không chỉ nằm ở hình thức mà còn trong nét hài hòa giữa thiên nhiên và bàn tay con người.
Phương pháp Negoro tự nhiên và tĩnh lặng
Không rực rỡ như Maki-e, không lấp lánh như Raden, cũng không sắc sảo như Chinkin, Negoro là hiện thân của vẻ đẹp mộc mạc, trầm lắng nhưng đầy chiều sâu trong nghệ thuật sơn mài Nhật Bản.
Trang trí đồ sơn mài.
Kỹ thuật này bắt đầu với một lớp sơn đen sâu thẳm, rồi được phủ lên bằng sơn đỏ ấm áp. Qua năm tháng, lớp sơn đỏ dần mài mòn một cách tự nhiên, để lộ ra những mảng sơn đen bên dưới, tạo nên những đường nét loang lổ đầy ngẫu hứng nhưng cũng vô cùng hài hòa.
Trang trí đồ sơn mài.
Chính sự bào mòn theo thời gian ấy đã làm nên vẻ đẹp hiếm có của Negoro - một vẻ đẹp không cố ý tạo ra, mà được hun đúc bởi tháng năm và bàn tay người sử dụng. Những chiếc bát, khay, hộp Negoro trở thành chứng nhân cho dòng chảy thời gian, mang theo dấu ấn của những bữa cơm gia đình, những nghi lễ trà đạo thanh tịnh, hay những khoảnh khắc trầm tư. Đó là vẻ đẹp của sự vô thường, của Wabi-sabi, nơi mọi thứ không hoàn hảo nhưng vẫn có nét duy mỹ riêng.
Cho đến nay, những nghệ thuật trang trí sơn mài này vẫn được lưu truyền, giữ trọn vẹn vẻ đẹp thanh tao, tao nhã, phản ánh tinh thần tôn vinh cái đẹp và sự hoàn mỹ của người Nhật.
